گزارشی از روزنامه “جامجم” در مورد وضعیت بازار دارو و تجهیزات پزشکی به تصویر کشیده شده است: این روزها، بازار دارویی به نوعی مانند یک بازی سکه است که در آن مافیای داروها به شدت فعال است. آنها سرمایهگذاری زیادی در این حوزه دارند و بیماران و خانوادههایشان در این امر با مشکلات و گرفتاریهای زیادی روبرو هستند. به گونهای که سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کرده است که از کل گردش مالی سالیانه بازار دارو در کشور که تقریباً ۳۴ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان است، حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان از آن غیرقابل رصد است. این رقم به تایید وجود مافیای دارو کافی است. بنابراین، میتوان گفت که یکی از قدرتمندترین مافیاهای فعال در این روزها در ایران، مافیای دارو است. این مافیا افرادی هستند که تجهیزات پزشکی دست دوم را به عنوان تجهیزات نو به ایران وارد میکنند و یا داروهای شیمیدرمانی و بیماران خاص را به قیمتهای بسیار بالا به مصرفکننده میرسانند، به طوری که بسیاری از بیماران به دلیل ناتوانی مالی قبل از درمان، جان خود را از دست میدهند. اگرچه بر اساس اعتقاد کارشناسان، این مافیا نشأت گرفته از افراد و وابستگیهای برخی نهادهای مسئول است، اما برای یافتن سرنخهای دقیقتر درباره این مافیا، از خیابان ولیعصر و راستههای فروشندگان تجهیزات پزشکی پیگیری کردهایم. حرفهای فروشندگان تجهیزات پزشکی نیز بسیار شنیدنی است. آنها معتقدند که بدون برقراری ارتباط با مدیران این حوزه، نمیتوانند تجهیزات دست دوم اتاق عمل را وارد کنند و آنها را به عنوان کالای نو به بیمارستانها فروخت!
در خیابان جامی که به سمت خیابان ولیعصر میرویم، دو راستهی متفاوتی از این خیابان مشاهده میشود که به ویژه پشت ویترینهای مغازهها، پر از کپسولهای اکسیژن، ویلچرها، انواع پنسهای پزشکی و لباسهای سبز و سفید برای قامت پزشکان و پرستاران است.
بسیاری از شهروندان این مغازهها را یکی پس از دیگری میگذرند، امیدوار به خرید تجهیزات پزشکی با قیمت مناسبتر. یک جانباز به دنبال خرید کپسول اکسیژن جدید برای خود است و یک مادر دست پسر کمشنوا خود را گرفته تا با خرید سمعک جدید برای او، زندگیاش را به رنگی دیگر برگرداند. او باید در کلاس درس حاضر شود، اما بدون سمعک، این کار برایش ممکن نیست.
تمام رفتوآمدها در این خیابان، به دنبال حل کردن مشکلات و نیازهای خود هستند. هر فردی که وارد یک مغازه میشود، امیدوار است که قیمتها نسبت به قبل تغییر زیادی نداشته باشند.
مافیای دارو و تجهیزات پزشکی از طریق بازار آشفته تجهیزات پزشکی، سود زیادی به دست میآورد. این مافیا حتی در زمینه تامین تجهیزات دست دوم نیز فعالیت دارد. زمانی که با فروشندگان تجهیزات پزشکی مصاحبه میکنیم، حقایقی برمیآید که نشاندهنده وضعیت نگرانکننده سلامت شهروندان است. یکی از آنها اظهار داشت که تجهیزات مرتبط با اتاق عمل، به بسیاری از مواقع به صورت دستدوم از کشورهایی مثل امارات و ترکیه وارد ایران میشود و به عنوان کالای نو به فروش میرسد.
علی مجد، یکی از فعالان در زمینهی فروش تجهیزات پزشکی با سابقه، در گفتگو با جامجم تأکید دارد: «برای کشف مافیا، نباید به خردهفروشان مراجعه کرد؛ زیرا آنها دسترسی به قدرت و توانایی ایجاد رانت برای خود ندارند.»
او توضیح میدهد که در چند سال اخیر و پس از تحریمهای گسترده، بسیاری از تجهیزات پزشکی مرتبط با اتاقهای عمل به صورت دست دوم از کشورهای همسایه وارد ایران میشوند، و افرادی که در این زمینه فعالیت میکنند، اغلب ارتباطاتی با برخی سازمانها دارند.
مجد تأکید میکند: «نظارت در زمینهی تجهیزات پزشکی به اندازه کافی کامل نیست، و حتی نظارتهای موجود اغلب به محدودهٔ فعالیت خردهفروشان در خیابان ولیعصر در تهران محدود است. به عنوان یک فروشنده، نمیتوانم به صورت مستقیم تجهیزات دست دوم وارد کنم و آن را به بیمارستانهای دولتی بفروشم؛ اما فردی که ارتباطاتی در یکی از وزارتخانهها دارد، بهراحتی میتواند این کار را انجام دهد.»
یکی دیگر از فعالان در زمینه فروش تجهیزات پزشکی، که بیشتر محصولات مغازهاش تجهیزات توانبخشی میباشد، در مورد کمبود برخی اقلام توانبخشی و نقش قوی مافیا در این زمینه با جامجم به اشتراک گذاشت: «مدتهاست که با کمبود سمعک و باتری سمعک در بازار روبهرو هستیم. به ما اطلاع داده میشود که سمعکها وارد کشور شدهاند، اما در گمرک متوقف و ترخیص نشدهاند. ما به عنوان پخشکننده و فروشنده در این فرآیند نقشی نداریم، اما علت عدم ترخیص و توزیع سمعکها به خوبی مشخص است. افرادی که سمعکها را وارد میکنند، منتظر دریافت ارزهای ۴۲۰۰ تومانی هستند تا با استفاده از این ارزها، سمعکها را به بازار آزاد عرضه کنند و با قیمتهای نجومی به فروش برسانند. اکنون قیمت یک سمعک از ۱۰ میلیون تومان شروع میشود و با این شرایط، باید منتظر افزایش قیمت این کالا باشیم.»
این فروشنده تجهیزات پزشکی درباره فعالیت مافیای تجهیزات پزشکی در زمینه ویلچر و بهویژه ویلچرهای برقی اظهار میکند: «ارزانترین ویلچر موجود در بازار که قابل استفاده در شهر میباشد، اکنون در حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان قرار دارد. قیمت ویلچرهای برقی هم از ۳۰ میلیون تومان شروع میشود و ویلچرهای برقی با قیمتهای بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان نیز وجود دارد. سودی که مافیا در این حوزه کسب میکند، بسیار زیاد است. این امر به دلیل عدم وجود پاسخگویی نهادهاست، که مافیا از این فرصت برای فعالیتهای غیرقانونی خود بهرهمند میشود.»
همیشه پای مافیا در میان است
سالهاست که مافیای دارو و تجهیزات پزشکی در سایه سکونت گاههای شهری نفس میکشد، با بازی با جان مردم و بهرهبردن از درد و رنج آنان، در کار خود ادامه میدهد.
گرچه تاریخچه فعالیت مافیای دارو به مدت گذشته بازنمیگردد، اما همواره شاهد بودهایم که برخی از مدیران وزارت بهداشت و درمان این مسئله را سرپوش گذاشته و برخی دیگر به آن اشارههایی کردهاند. به عنوان نمونه، مرضیه وحید دستجردی، وزیر پیشین بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اظهار داشت که برنامههایی برای شکست دادن مافیای دارو دارد. پس از او، سعید نمکی، وزیر پیشین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در مراسمی که به منظور تکریم او برگزار شد، به صراحت از مافیای دارو سخن گفت.
شرح حال نمکی درباره این مافیا هنوز هم جذاب است: «ما در سازمان غذا و دارو با مافیای پرسشناپذیر و فریبآور مواجه شده بودیم. برای ما این تلاش بسیار هزینهبر بود تا این ریشهها را از پس زدنی بیاوریم. یکی از مکانهایی که میتواند حیثیت یک وزیر را به خطر اندازد، همین نقاط تاریک هستند. تعداد زیادی از دشواریها را پشتسر گذاشتیم.»
گرچه گفتوگوهای وزیر سابق وزارت بهداشت و درمان در جلسه تودیع، این سوال را در ذهن ما مطرح کرد که چرا بحث مافیای دارو و ضرورت مقابله با آن به این تاخیر افتاده است، اما پرسشناپذیری این موضوع به سرعت بحث درباره این مافیا را گسترش داد و باعث شد مطرح کردن این موضوع به یک خواستهی عمومی تبدیل شود.
در این راستا، ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور، نیز وارد این بحث شد. رئیسی در روزهای ابتدای سال ۱۴۰۱ و در طی بازدیدی از نمایشگاه دستاوردهای شرکتهای دانشبنیان که در استان خراسان رضوی برگزار شده بود، تأکید کرد که مافیای موجود در حوزه تجهیزات پزشکی و دارو از تمامی مافیاها قویتر است و باید اقدامات قاطعی علیه این مافیاها صورت گیرد.
در حال حاضر، با ورود ریاستجمهوری به مسئله مقابله با مافیای قدرتمند دارو، آیندهای برای تعقیب و پیگیری قاطع از موضوع مافیای دارو باید مشخص شود. آیا مقامات وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو اینبار با اقدامات قوی و احتمالاً تکراری در پیگیری این مسئله قرار خواهند گرفت، یا این بار تصمیمهای متفاوتی خواهند گرفت، تا بتوانند برای همیشه پرونده مافیای دارو در کشور را به یک نتیجه قطعی و قاطع برسانند.