با توجه به گزارش آیمد ۳۶۰ و نقل از فارس، رئیس انجمن مامایی ایران، ناهید خداکرمی، معتقد است که بسیاری از زنان ایرانی تمایل دارند در خانه خود زایمان کنند. او بیان می‌کند که اجرای طرح زایمان در منزل علاوه بر برآورده کردن این تمایل، می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های نظام سلامت در کشور شود.
طرح زایمان در منزل برای اولین بار در اردیبهشت ماه امسال توسط ناهید خداکرمی، رئیس انجمن مامایی ایران، مطرح شد. این پویش تاکنون بیش از ۲۰۰۰ امضاء را جذب کرده است. به همین منظور، ما با ناهید خداکرمی، رئیس انجمن علمی مامایی ایران، به گفت‌وگو نشستیم تا درباره جزئیات این طرح بیشتر بدانیم. در ادامه، پرسش‌ها و پاسخ‌های این مصاحبه را می‌خوانید.
آیا زایمان در منزل با توجه به پیشرفت علم و وجود بیمارستان‌های مجهز، طرحی منطقی و قابل اجراست؟
بله، زیرا بارداری و زایمان پدیده‌ای فیزیولوژیک و مبتنی بر عملکرد طبیعی بدن زنان است. اگرچه تکنولوژی و بیمارستان‌های مجهز پیشرفت زیادی داشته‌اند، اما قدرت باروری یکی از نشانه‌های سلامت زنان و مردان است و به همین ترتیب، زایمان به عنوان آخرین مرحله بارداری یک پدیده طبیعی محسوب می‌شود. البته حوادث و عوارض مرتبط با بارداری ممکن است در ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد نیازمند درمان تخصصی و یا جراحی سزارین باشند؛ اما یکی از اهداف اصلی هر نظام سلامت، فراهم کردن خدمات تخصصی به موقع برای این گروه از زنان است.
بنابراین، تمامی زنان باردار باید تحت مراقبت مامایی دقیق قرار گیرند تا در صورت نیاز به خدمات تخصصی، به موقع شناسایی و به بیمارستان ارجاع داده شوند. همچنین باید به همه بارداری‌ها با حمایت ماما اجازه داده شود تا به طور طبیعی و در شرایط مناسب به پایان برسند.
با توجه به پیشرفت علم و فراهم شدن مراقبت‌های دقیق و درمان‌های لازم، میزان مرگ و میر مادر و نوزاد در طول زمان به طور چشمگیری کاهش یافته است. اما به دلیل مداخلات غیر ضروری در طول بارداری و به خصوص زایمان، برخی عوارض کوتاه و بلند مدت برای مادر و نوزاد افزایش یافته است. به همین دلیل، بسیاری از مادران در سراسر جهان تمایل دارند در منزل خود زایمان کنند و برخی کشورهای پیشرفته نیز شرایط زایمان در منزل را فراهم کرده‌اند.
با این حال، در کشور ما ترجیح داده می‌شود که تمامی مادران برای زایمان به بیمارستان یا مراکز تسهیلات زایمانی مراجعه کنند، زیرا در حال حاضر زیرساخت‌های لازم برای زایمان در منزل در کشور ما مهیا نیست. زایمان در منزل الزاما نیاز به یک پروتکل علمی و ماماهای تحصیلکرده دارد. تیم زایمانی باید کاملا مجهز باشد تا در مواقع اورژانسی، مادر را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به یک مرکز زایمانی منتقل کند. امروزه، نمی‌توان به همان شیوه قدیمی و بدون هیچ امکاناتی در منزل زایمان کرد، زیرا این می‌تواند منجر به افزایش مرگ و میر مادر و نوزاد شود. باید تیمی که زایمان در منزل انجام می‌دهد، در ارتباط با تیم زایمان در بیمارستان باشد.
در کشورهایی مانند استرالیا، اتریش، انگلستان و سوئیس که زنان می‌توانند در منزل زایمان کنند، تیم مامایی ماهر با مرکز آمبولانس و نزدیک‌ترین بیمارستان به محل سکونت مادر در ارتباط است. در صورت نیاز، مادر به بیمارستان منتقل شده و در سرویس متخصص زنان درمان ادامه می‌یابد.
تأثیر ماما در حفظ کیفیت دوران بارداری و زایمان
سرمایه‌گذاری در خدمات بهداشتی برای سلامت زنان، مادران باردار و نوزادان در سطح جهان بسیار گسترده و فراگیر است. در این راستا، نیروی انسانی کلیدی برای ارائه بهترین خدمات به زنان و مادران، ماماها هستند. ماماها از جانبهای فلسفی و عملی حفظ فرآیند طبیعی بارداری و زایمان و حمایت از مادر و خانواده در طول دوره باروری، بارداری و تا ۴۲ روز پس از زایمان مسئولیت دارند. همچنین، جراح متخصص بیماری‌های زنان و زایمان نیز درمان موارد ویژه در روند زایمان و وضعیت‌های اورژانسی و یا جراحی را بر عهده دارد. امروزه تأثیر مثبت ماما در ارائه خدمات مبتنی بر طبیعت بارداری و زایمان به صورت رسمی تأیید شده است. این امر باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش رضایت مادران از فرآیند باروری و تجربه‌ی بارداری کم خطرتر می‌شود. به همین دلیل، سازمان بهداشت جهانی و محققین متعددی در سراسر جهان تأکید دارند که دوران بارداری زنان با حداقل مداخله و با بیشترین مهارت مامایی صورت گیرد و حتی امکان زایمان در منزل نیز وجود داشته باشد.
یکی از نیازهای اساسی یک مادر در دوران بارداری، مراقبت مامایی است. فرهنگ تولد نوزاد در ایران و در سایر کشورهای جهان بر اساس حمایت از مادر از ابتدای بارداری تا پس از زایمان استوار است. یک فرد ماهر و با تسلط به دانش مامایی می‌تواند این خدمات را به مادران ارائه دهد. مراقبت از زن باردار منجر به داشتن یک بارداری آسان‌تر و سالم‌تر می‌شود و در عین حال، با جلوگیری از بروز عوارض، در صورت نیاز به خدمات تخصصی، مادر را به تیم جراحی و تخصصی ارجاع می‌دهد.
همچنین، در شرایط خاص، اگر مادری با بیماری زیربنایی مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری قلبی و غیره دارای بارداری است، با دقت و مراقبت لازم قرار می‌گیرد و خدمات ویژه مرتبط با شرایط خاص خود را دریافت می‌کند. این روند در حال حاضر در شبکه بهداشت کشور در حال اجرا است، اگرچه نقدهای جدی نیز وجود دارد و امکان بهبود بسیار دارد.
تأثیر زایمان در منزل در مقایسه با بیمارستان
موضوع زایمان در منزل و تأثیر آن در حال حاضر در کشور مورد بحث قرار گرفته است. این سوال مطرح است که آیا مامایی که در منزل عمل زایمان را انجام می‌دهند با مامایان بیمارستان تفاوت دارند؟ به طور کلی، مامایی که قصد دارند به عنوان عامل زایمان در منزل خدمت کنند، باید دارای تجربه کافی و تجهیزات لازم باشند. همچنین، آنها باید با تیم پشتیبانی، بیمارستان و جراح متخصص زنان در ارتباط باشند تا در صورت نیاز به خدمات تخصصی، مادر را به مرکز درمانی منتقل کرده و تحت درمان یا جراحی سزارین قرار دهند.
با وجود تعداد مناسبی از ماماهای تحصیلکرده در کشور که قابلیت انجام زایمان در منزل را نیز دارند، به دلیل فقدان دستورالعمل‌ها و امکانات پشتیبانی، زایمان در منزل در حال حاضر در کشور به صورت گسترده اجرا نمی‌شود. برای گسترش زایمان در منزل، لازم است یک پروتکل دقیق براساس شواهد علمی تدوین شود و تیم‌های مامایی مجهز و متخصص در زمینه زایمان در منزل شکل گیرند. در غیر اینصورت، ادعای زایمان در منزل در کشور به تحقق نمی‌پیوندد.
برای گسترش مقدمات زایمان در منزل در کشور، می‌توان از تجربیات مراکز تسهیلات زایمانی که در روستاها و نقاط دورافتاده قرار دارند و تعداد محدودی ماما در آنها زایمان انجام می‌دهند، الهام گرفت. عملکرد ماماهای این مراکز که اغلب جوان و کم تجربه هستند، بسیار مطلوب است و می‌توان از آنها به عنوان الگویی برای تأسیس و تجهیز مراکز زایشگاهی در کنار بیمارستان‌ها استفاده کرد. این مراکز زایشگاهی می‌توانند به جای زایمان در منزل، گزینه‌ای ایمن‌تر باشند و با ارائه خدمات تخصصی، به بهبود سلامت مادران و نوزادان کمک کنند.
مشروطیت‌های زایمان در منزل و چالش‌های موجود
موضوع زایمان در منزل و دسته‌ای از زنان باردار که می‌توانند در منزل زایمان کنند، مورد بحث قرار گرفته است. با مهیا شدن امکانات و شرایط لازم، تمامی مادرانی که روند بارداری و زایمانشان به طور طبیعی است، می‌توانند در مراکز مخصوص زایمان فرزند خود را به دنیا بیاورند. اما مادرانی که نیاز به خدمات تخصصی یا سزارین در بیمارستان‌ها دارند، باید در بیمارستان بستری و تحت نظر متخصصین جراحی زایمان قرار بگیرند. استقرار زایشگاه‌ها در کنار بیمارستان‌ها، به مادرانی که نیاز به مداخلات درمانی هستند، امکان دریافت خدمات تخصصی را می‌دهد.
با این حال، در حال حاضر هنوز شرایطی وجود ندارد که به زنان باردار توصیه کنیم در منزل زایمان کنند. اما می‌توانیم آنها را به سطحی از توانمندی برسانیم تا بتوانند بهترین تصمیم را درباره مکان، شیوه و عامل زایمان خود بگیرند. باید توجه داشت که تعارض منافع نقش مهمی در تصمیم‌گیری زنان در انتخاب شیوه زایمان دارد.
در گذشته، زایمان در منزل یکی از انتخاب‌های مادران بوده و بسیاری از زنان باردار در دهه‌ی ۶۰ و ۷۰ زایمان در مطب‌های ماماها را به زایمان در بیمارستان ترجیح می‌دادند. با گسترش بیمارستان‌ها و به خصوص ادغام آموزش و درمان، این روند به سمت بیمارستان‌ها سوق داده شد. بازگشت به زایمان در منزل بدون مطالعه و دستورالعمل مبتنی بر شواهد قابل قبول نخواهد بود. با این حال، به عنوان یک مسیر علمی، این موضوع قابل بحث و بررسی است.
شرایط زایمان در منزل و تأثیر مداخلات غیر ضروری در زایمان
شرایط زایمان در منزل بایستی به شرح زیر باشد: مادر در دوران بارداری باید تحت نظر مامایی قرار بگیرد که قصد دارد زایمان در منزل را انجام دهد. مادر نباید هیچ مشکلی که نیازمند خدمات تخصصی بیمارستانی است، داشته باشد تا بتواند در منزل فرزند خود را به دنیا بیاورد. همچنین، ماما باید اطمینان حاصل کند که اگر در حین زایمان اتفاقی رخ داد، بیمارستان مادر را پذیرش کرده و از او حمایت می‌کند. با این شرایط، می‌توان زایمان در منزل را تأیید کرد، اما در حال حاضر این شرایط در کشور ما وجود ندارد، به جز در مناطقی که دسترسی به مراکز تسهیلات زایمانی صعب است.
برای زایمان در منزل، ضروری است که ماما با یک بیمارستان و یک آمبولانس در تماس باشد تا در صورت بروز موقعیت اورژانسی، مادر در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بیمارستان منتقل شود. با این حال، هنوز در ایران، شرایط زایمان در منزل فراهم نشده است و خطرات آن وجود دارد. ممکن است در حین زایمان، مشکلات پیش‌بینی نشده‌ای مانند زجر جنینی یا طولانی شدن فرایند زایمان بروز کند که ماما مجبور به اورژانسی منتقل کردن مادر به بیمارستان می‌شود. بنابراین، هماهنگی‌های لازم باید با بیمارستان صورت پذیرد و وزارت بهداشت باید این امکان را فراهم کند.
آیا زایمان در منزل و سزارین خلاف طبیعت مادر است؟ در کشور ما، مداخلات غیر ضروری در طول بارداری و زایمان به طرز گسترده‌ای صورت می‌گیرد و نتیجه آن آمار ۵۶ درصدی زایمان در بیمارستان است. این وضعیت مصیبت‌باری است، زیرا ممکن است شرایطی مانند خونریزی یا پرولاپس بندناف رخ دهد که نیازمند خدمات و مداخله سریع بیمارستان است. این مشکلات در حین زایمان شرایط بحرانی و اورژانسی ایجاد می‌کنند که نیاز به خدمات تخصصی فوری به مادر دارند. به همین دلیل سال‌ها تلاش شده است تا مادران در بیمارستان زایمان کنند و این تصمیم منطقی بوده است.
شرایط زایمان در منزل و ظرفیت اجرای آن در ایران
آیا شرایط پزشکی و سلامت در ایران ظرفیت اجرای طرح زایمان در منزل را دارد؟ بنظر من، با توجه به روند سلامت کشور، می‌توانیم در چندین شهر کوچک یا دانشگاه و در مکان‌هایی که دسترسی خوبی دارند و فاصله بیمارستان تا منازل مردم کم است، طرح زایمان در منزل را به صورت آزمایشی آغاز کنیم. اما این اقدام بدون مصالحه و فراهم کردن امکانات، به خصوص بدون پذیرش مادر از منزل به بیمارستان، قابل اجرا نخواهد بود. متأسفانه در حال حاضر، شرایط موجود به گونه‌ای است که حتی در بیمارستان، هرگاه عارضه‌ای رخ دهد، عامل زایمان مورد هجوم قرار می‌گیرد. در حالی که بیمار در بیمارستان تحت نظارت پزشک است، باز هم مشکلاتی برای گروه مامایی و تیم تخصصی به وجود می‌آید.
اما این دلیل نمی‌شود که ما شروع به آماده‌سازی تیم‌های حاذق در زمینه زایمان در منزل نکنیم. در حال حاضر، بسیاری از زنان سلبریتی، معروف و ثروتمند دنیا در منزل زایمان می‌کنند. چند وقت پیش، یک کنگره برگزار شد که ماماهای ۱۳۶ کشور جهان در آن شرکت کرده بودند. برای من بسیار جالب بود که در کشورهای سوئیس، کانادا، آمریکا، انگلیس و … زنانی که ثروتمند هستند و توانایی پرداخت هزینه‌های زایمان در منزل را دارند و مامای اختصاصی دارند، در منزل زایمان می‌کنند و برایشان یک امتیاز و یک اعتبار است.
اگر ماماهای ما که دارای تجربه کافی هستند، تیم اورژانس و تیم بیمارستان همه باهم به صورت زنجیره‌ای وصل شوند، انجمن علمی مامایی ایران آمادگی لازم را دارد تا پروتکلی را فراهم کند. با این پروتکل، اگر مادری خواست در خانواده و در منزل خودش زایمان کند، شرایط را مهیا کنیم و تیم تخصصی را در اختیار مادر قرار دهیم، طبق پروتکلی که وزارت بهداشت آن را تأیید می‌کند.
ضرورت اجرای طرح زایمان در منزل در کشور
دلایلی که نیاز به اجرای طرح زایمان در منزل در کشور وجود دارد، به شرح زیر است:
- کاهش هزینه نظام سلامت: زایمان در منزل باعث کاهش هزینه نظام سلامت می‌شود. اگرچه در لحظه‌ای خاص زایمان در منزل ممکن است هزینه بیشتری نسبت به زایمان در بیمارستان داشته باشد، اما در طولانی مدت، هزینه نظام سلامت کشور را کاهش می‌دهد. هرچه مداخله نظام سلامت در طی بارداری کمتر باشد، هزینه‌های سازمان‌های بیمه و نظام سلامت نیز کمتر خواهد بود. زیرا هرگونه مداخله غیرضروری ممکن است عوارضی ایجاد کند که در کوتاه و بلند مدت هزینه‌های بخش بهداشت و درمان کشور را افزایش دهد.
- عواقب برای مادر و نوزاد: برخی موارد زایمان در بیمارستان ممکن است به عواقب نامطلوبی برای مادر و نوزاد منجر شود. به عنوان مثال، زمانی که مادر از پزشک و ماما تقاضا می‌کند تا در تاریخ معینی زایمان کند، ممکن است نوزاد نتواند دریافت مراقبت کامل ببیند و دچار عوارض تنفسی شود. همچنین، مادر نیز ممکن است دچار عوارض جراحی شود و در بلند مدت، نوزاد ممکن است با مشکلاتی مانند دیابت، آسم، آلرژی یا بیش‌فعالی روبرو شود. بنابراین، همراه با هزینه‌های مالی و روانی که خانواده باید بپردازد، بار سازمان‌های بیمه و نظام سلامت را از جنبه هزینه بالا بیشتر می‌کند.
- تعرفه‌گذاری هزینه زایمان در منزل: در حال حاضر، به دلیل عدم اجرای طرح زایمان در منزل در کشور، تعرفه‌گذاری برای هزینه‌های آن انجام نشده است. در حقیقت، هزینه زایمان در کشور ما با بیمه رایگان است و اگر یک خانم بخواهد در منزل زایمان کند، باید هزینه آن را خود پوشش دهد. برای اجرای موفق طرح زایمان در منزل، تعرفه‌گذاری مناسبی برای هزینه‌ها باید صورت گیرد تا این طرح برای زنان و خانواده‌ها به صورت دسترسی‌پذیر تر و قابل قبول تر باشد.
با توجه به این دلایل، اجرای طرح زایمان در منزل در کشور می‌تواند به صورت یک گزینه مطلوب برای کاهش هزینه‌های نظام سلامت و حفظ سلامت مادر و نوزاد باشد. در این راستا، تعرفه‌گذاری مناسب و ارائه شرایط مناسب برای اجرای آن ضروری است تا این طرح برای جامعه قابل قبول و موثر باشد.
با توجه به این دلایل، اجرای طرح زایمان در منزل در کشور می‌تواند به صورت یک گزینه مطلوب برای کاهش هزینه‌های نظام سلامت و حفظ سلامت مادر و نوزاد باشد. در این راستا، تعرفه‌گذاری مناسب و ارائه شرایط مناسب برای اجرای آن ضروری است تا این طرح برای جامعه قابل قبول و موثر باشد.
طرح زایمان در منزل و مسائل مرتبط
برای اجرای طرح زایمان در منزل، نیاز به انجام اقدامات زیر است:
- حل مسائل قانونی: برای اجرای طرح زایمان در منزل، نیاز به حل مسائل قانونی مربوطه و تدوین قوانین و مقررات مرتبط است. این شامل تعریف قوانین مربوط به اجازه زایمان در منزل، نحوه انتخاب مادران و تیم درمانی، ملاک‌های ایمنی و مسئولیت‌های مختلف است.
- طراحی پروتکل: برای جلوگیری از مشکلات و ایجاد بستری امن برای زایمان در منزل، نیاز به طراحی و تدوین پروتکلی است که شامل راهنمایی‌ها، فرآیندها و روش‌های اجرایی زایمان در منزل باشد. این پروتکل باید توسط انجمن علمی مامایی و با همکاری سازمان‌های مربوطه تهیه شود.
- همکاری ارگان‌های مختلف: برای اجرای موفق طرح زایمان در منزل، نیاز به همکاری و هماهنگی بین ارگان‌های مختلف مانند سازمان هلال احمر، اورژانس، وزارت بهداشت، وزارت کشور و پزشکی قانونی است. هماهنگی بین این ارگان‌ها در زمینه آموزش، ارائه خدمات اضطراری و ارجاع موارد خاص می‌تواند به اجرای موثر طرح زایمان در منزل کمک کند.
دسته‌های مادرانی که می‌توانند نوع زایمان خود را انتخاب کنند، عبارتند از:
- مادرانی که اطلاعات لازم در مورد عوارض و مزایای هر روش زایمان را دارند و توانایی تصمیم‌گیری آگاهانه را دارند.
- مادرانی که در دوره بارداری و زایمان به طور آگاهانه و با راهنمایی ماماها و تیم درمانی، اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری کرده‌اند و قادر به انتخاب بهترین روش زایمان برای خود هستند.
از دیدگاه محققان در سراسر جهان، بارداری و زایمان به عنوان یک فرآیند مدیریتی آگاهانه و تعاملی بین ماما، مادر و تیم درمانی می‌باشد. بنابراین، ایجاد تعامل موثر و همکاری بین این اشخاص می‌تواند به موفقیت طرح زایمان در منزل کمک کند. اطلاعات درست و کامل به مادران و خانواده‌ها نیز باید ارائه شود تا بتوانند در تصمیم‌گیری‌های مربوط به زایمان خود بهتر و آگاهانه‌تر عمل کنند.
نقش وزارت بهداشت در اجرای طرح زایمان در منزل
در اجرای طرح زایمان در منزل، وزارت بهداشت نقشی بسیار مهم و حیاتی دارد که به تحقق و موفقیت این طرح کمک می‌کند. نقش وزارت بهداشت در این زمینه عبارت است از:
- سازماندهی و برنامه‌ریزی: وزارت بهداشت مسئولیت سازماندهی و برنامه‌ریزی مناسب برای اجرای طرح زایمان در منزل را بر عهده دارد. این شامل تدوین استانداردها، دستورالعمل‌ها و راهنماهای لازم برای اجرای ایمن این طرح می‌شود.
- حمایت مالی و منابع انسانی: وزارت بهداشت می‌تواند منابع مالی و انسانی لازم برای اجرای طرح زایمان در منزل را تأمین کند. این شامل تخصیص بودجه و منابع انسانی برای آموزش و آگاهی‌بخشی به ماماها، ایجاد تیم‌های متخصص در زمینه زایمان در منزل و تجهیزات و تسهیلات مورد نیاز می‌شود.
- آموزش و آگاهی‌بخشی: وزارت بهداشت می‌تواند نقش فعالی در آموزش و آگاهی‌بخشی به ماماها، خانواده‌ها و جامعه عمومی در مورد مزایا و ریسک‌های زایمان در منزل داشته باشد. این آموزش‌ها و راهنمایی‌ها باید بهبود دسترسی به اطلاعات، آموزش‌های عملی و اطلاع‌رسانی مناسب را شامل شود.
- ایجاد شبکه همکاری: وزارت بهداشت می‌تواند همکاری و هماهنگی با ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط نظیر انجمن علمی مامایی، بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی را تقویت کند. این همکاری می‌تواند به ایجاد شبکه‌ای قوی و پایدار از ماماها و تیم‌های درمانی متخصص در زمینه زایمان در منزل منجر شود.
با توجه به حمایت بیشتر وزارت بهداشت از ماماها و تیم‌های درمانی فعال در این طرح، می‌توان زایمان در منزل را به عنوان یک گزینه امن و مطرح در کشور معرفی کرد و از این طریق به بهبود شرایط کاری ماماها و ارائه خدمات بهتر به مادران و نوزادان کمک کرد.
