به گزارش آیمد ۳۶۰: کمبود پزشکان در استان‌های مرزی و مناطق محروم همواره یک سوال بزرگ بوده است که مردم این مناطق و علاقه‌مندان به رفع مشکلات آن‌ها را مشغول خود ساخته است. پاسخ به این سوال، تاکنون توسط افراد مختلف با راه‌حل‌های متفاوت و جواب‌های متنوعی مواجه شده است. برخی کارشناسان و صاحب نظران در حوزه سیاستگذاری درمانی، عامل اصلی این کمبود و رنج ناشی از آن را سرانه پایین پزشکان در کشور می‌دانند. آن‌ها معتقدند که راه‌حل این معضل، توجه دستگاه‌های مربوطه به افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی است.
همچنین، مراجع رسمی پزشکی مانند وزارت بهداشت و درمان، مشکلات دیگری در نحوه توزیع پزشکان را به عنوان عامل اصلی این بحران می‌دانند. آسیب‌شناسی دستگاه‌های رسمی درمانی بر اساس تأثیر توزیع نامتوازن پزشکان بر وقوع کمبود، نقطه نظری است که توسط کارشناسان و منتقدان عملکرد نهادهای رسمی درمانی پذیرفته شده است. با این حال، اختلاف بین این افراد با نهادهایی مانند وزارت بهداشت و درمان، ناشی از عدم پذیرش سرانه پایین پزشک از سوی این وزارتخانه است.
علاوه بر اختلافات بین کارشناسان حوزه سلامت و وزارت بهداشت، توزیع ناعادلانه پزشکان به عنوان عامل مؤثر در بروز این بحران، نقطه مشترک بین این دو طیف است. نهادهایی مانند وزارت بهداشت و درمان پزشکی و سازمان نظام پزشکی کشور، نقش یگانه توزیع ناعادلانه را در وقوع بحران کمبود پزشک قبول کرده‌اند. برای درک بهتر وقوع این بحران، باید این را مد نظر داشت که بروز آن نه تنها به توزیع ناعادلانه پزشکان در کشور بستگی ندارد، بلکه به عوامل و متغیرهای مختلفی از جمله سرانه پایین پزشک هم وابسته است. بنابراین، مسئولیت بروز این کمبود تبعیض‌آمیز بر عهده نهادهای سیاستگذار در حوزه درمان از جمله وزارت بهداشت و درمان، سازمان نظام پزشکی و غیره است.
بی‌توجهی پزشکان متخصص به مناطق محروم، بی‌عدالتی را تشدید می‌کند
طبق قوانین کشور، فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی عمومی، تخصصی و فوق‌تخصصی باید طرح خدمت خود را در مناطق محروم و دورافتاده اجرا کنند. این طرح می‌توانسته به تحقق عدالت توزیعی در حوزه درمان و توزیع پزشکان کمک مهمی نماید. با این حال، به دلیل وجود مشکلاتی نظیر عدم وجود امکانات رفاهی و تسهیلات اجتماعی در مناطق محروم، این طرح کارآیی خود را از دست داده و نتوانسته است به هدف اصلی خود، یعنی ایجاد عدالت در توزیع پزشکان، برسد. اکثر پزشکان بلافاصله پس از پایان طرح خدمت، از این مناطق فرار می‌کنند.
بنابراین، با گریز متخصصان از مناطق محروم پس از پایان طرح خدمت، با کمبود پزشکان در این مناطق روبه‌رو خواهیم شد. این کمبود ناشی از عدم رعایت عدالت در توزیع نهایی پزشکان است. اگرچه با طرح خدمت پزشکان به مناطق محروم، توزیع پزشکان به طور معقولی تسهیل شده است، اما در نهایت با گریز پزشکان پس از پایان طرح، شاهد نابرابری در توزیع نهایی خواهیم بود.
مسئولان مربوطه، نبود شرایط ماندگاری به دلیل عدم وجود امکانات رفاهی و تسهیلات اجتماعی را به عنوان اصلی‌ترین عامل گریز پزشکان از مناطق محروم می‌دانند. سید موید علویان، رئیس نظام پزشکی تهران، در این باره گفت: “در حال حاضر، تمام فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی در تمام مقاطع خدمت خود را در مناطق محروم انجام می‌دهند. با این حال، همچنان کمبود پزشک در مناطق محروم و دورافتاده وجود دارد به دلیل عدم وجود شرایط ماندگاری، امکانات رفاهی و تسهیلات اجتماعی در این مناطق. علاوه بر پزشکان، سایر تخصص‌ها مانند مهندسان و وکلا هم در این مناطق به طور محدود حضور دارند و عملاً پزشکان هیچ انگیزه‌ای برای ماندن در این مناطق پس از پایان طرح خدمت ندارند.”
بحران کمبود پزشکان در مناطق محروم
با توجه به تحقیقات انجام شده، حضور و ماندگاری پزشکان در مناطق محروم به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است. در طی چند سال گذشته، میزان ماندگاری پزشکان در این مناطق از ۲۴ درصد به ۱۲ درصد کاهش یافته و پزشکان تنها به مدت ۸ سال در این مناطق باقی می‌مانند. برای رفع این مشکل، لازم است تصمیمات مناسبی در جهت فراهم کردن امکانات رفاهی و تسهیلات اجتماعی در این مناطق و به خصوص برای گروه‌های متخصص نظیر پزشکان اتخاذ شود.
عدم بومی‌گزینی نیز به عنوان یک عامل مهم در کاهش حضور پزشکان در مناطق محروم مطرح است. بر اساس قانون، باید ۳۰ درصد پذیرش پزشکان عمومی در مناطق محروم به دانشجویان بومی اختصاص یابد، اما در عمل این رقم به ۶ درصد در پزشکی و ۸ درصد در دندانپزشکی کاهش یافته است. عدم اجرای صحیح این قانون باعث تضعیف و تعارض منافع شده است.
با توجه به بحران کمبود پزشکان و ضرورت رفع این معضل، نیاز است که نهادهای ذیربط و سیاست‌گذاران در حوزه سلامت برای شناسایی علل و اتخاذ تصمیمات جدی برای رفع این مشکل، از جمله سرانه پایین و توزیع ناعادلانه پزشکان، به سرعت اقدام کنند. در غیر این صورت، آینده‌ای که شاهد مهاجرت درمانی بیماران و واردات پزشکان خارجی خواهیم بود نزدیک است.
