گزارش آیمد ۳۶۰ نشان می‌دهد که قدرت مالی پایین برخی بیماران در بازار خدمات دندانپزشکی باعث شده تا بسیاری از کلینیک‌های دندانپزشکی به دلیل نداشتن اقتصادی مناسب، در وضعیت غیراقتصادی قرار گیرند. با این‌حال، پزشکان و فعالان در حوزه تجهیزات پزشکی بیان می‌کنند که حضور مواد قاچاق و غیراستاندارد در حوزه دندانپزشکی نه‌تنها به بار بیماران ایرانی افزوده شده است بلکه به نقض سلامت آنها نیز اشاره دارد.
قدرت خرید مردم در بازار خدمات دندانپزشکی بسیار کم شده
به‌طوری که شاخص پوسیدگی دندان در کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای در حال‌توسعه سالانه در حال بهبود است، آمارها در کشور ما نشان‌دهنده این موضوع است که پوسیدگی دندان نسبت به ۲۰ سال گذشته سه‌برابر شده است. یکی از علل اصلی این مشکل، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم فقر اقتصادی بر سلامت دهان و دندان مردم است.
با اینکه شاخص پوسیدگی دندان در کشورهای پیشرفته و حتی در کشورهای در حال‌توسعه سالانه کاهش می‌یابد، اما آمارها در کشور ما نشان‌دهنده این است که پوسیدگی دندان در مقایسه با ۲۰ سال گذشته سه‌برابر شده است. یکی از دلایل اصلی این مشکل، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم فقر اقتصادی بر سلامت دهان و دندان مردم است.
در این زمینه، اخیراً علی تاجرنیا، استاد دانشگاه و رئیس هیئت‌مدیره جامعه دندانپزشکی ایران، اظهار داشته است: “اطلاعات دقیق و به‌روزی درباره میزان دندان‌های پوسیده هر ایرانی وجود ندارد، اما باید توجه داشته باشیم که تعداد دندان‌های پوسیده در جامعه ایرانی نسبت به توقعات بالقوه‌ای که وجود دارد، به مقدار قابل توجهی افزایش یافته است. هرچند از نظر شاخص‌های سلامت دندان در منطقه ما وضعیت بدی نداریم، اما به نظر می‌رسد که وضعیت ما همچنان به چالش‌هایی مواجه است.”
او به تأثیرات فشارهای اقتصادی بر بازار خدمات دندانپزشکی اشاره نموده و اظهار داشته است: “بسیاری از کلینیک‌های دندانپزشکی به طور عملی دیگر سودآوری ندارند. تقاضا برای تأسیس کلینیک‌های مختلف، از جمله کلینیک‌های دندانپزشکی، به شدت کاهش یافته است. حتی دندان‌پزشکان فعال نیز سعی می‌کنند با راهکارهای مختلف برای حفظ وضعیت اقتصادی خود تلاش کنند. بسیاری از دندان‌پزشکان مجبور به تعطیلی مطب‌های خود شده و به سوی کلینیک‌ها رفته‌اند، زیرا مراجعین به کلینیک‌ها از حداقل پوشش بیمه‌ای بهره‌مند هستند. به همین دلیل بسیاری از افراد یا قادر به دریافت خدمات دندانپزشکی نیستند و با مشکل بی‌دندانی مواجه می‌شوند، یا فقط در شرایط ضروری به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند. به‌عنوان مثال، افرادی که با درد شدید دندان روبرو هستند، مجبور به مراجعه به دندان‌پزشک می‌شوند، در غیر این صورت اصلاً مراجعه نمی‌کنند.”
نگاه کوتاهی به تعرفه‌های دندانپزشکی و مقایسه آن با حداقل دستمزد در ایران نیز نشانگر توان مالی پایین بسیاری از شهروندان ایرانی برای بهره‌مندی از خدمات دندانپزشکی است. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به این اظهارات پاسخ داده و آن را تأیید کرده است. طبق نتایج آخرین پیمایش هزینه درآمد خانوار در سال ۱۴۰۰، سهم خدمات دندانپزشکی از کل پرداخت از جیب هزینه‌های سلامت در سطح کل جمعیت ۲۱.۱۴ درصد است. این در حالی است که سهم دارو با ۳۱.۸۴ درصد رتبه اول را در بین هزینه‌های سلامت از جیب دارد. از دیدگاه سطح جمعیت و خانوارهای شهری، خدمات دندانپزشکی باعث بالاترین درصد هزینه‌های کمرشکن سلامت می‌شود.
شاخص هزینه‌های کمرشکن بر اساس روش سازمان بهداشت جهانی، به این صورت تعریف می‌شود که ۲۵ درصد از کل هزینه‌های مصرفی و ۴۰ درصد از ظرفیت پرداخت خانوار به‌صورت مستقیم از جیب صورت می‌پذیرد. با وجود تمام این اطلاعات، واردات و فروش مواد و تجهیزات نامرغوب در زمینه دندانپزشکی یک چالش عظیم در بازار خدمات دندانپزشکی ایجاد کرده است که منجر به افزایش هزینه‌های مردم برای این خدمات شده و به‌رغم اینکه کیفیت دریافتی به شدت پایین است.
جعل در بازار تجهیزات دندان
در حین بررسی میدانی، فعالان بازار تجهیزات پزشکی و دندان‌پزشکان به‌طور وفور به این اظهارات اشاره می‌کنند.
صابر گوگانی، متخصص ارتودنسی و دندان‌پزشک، در این زمینه اظهارنظر کرده و افزوده است: “بیشتر مواد و تجهیزات تقلبی دندانپزشکی به صورت قاچاقی به کشور وارد می‌شود، و جالب اینکه تبلیغات این محصولات غیراستاندارد و قاچاق به رسانه‌ها هم گسترده شده است. این در حالی است که برای واردات لوازم پزشکی نیاز به مجوز و استانداردهای متعددی وجود دارد، و اگر فردی این مجوزها و استانداردها را رعایت نکرده باشد، محموله وارداتی در گمرک توقیف خواهد شد. این همراه با این نکته است که جابه‌جایی این مواد نیازمند شرایط و دمای خاصی است تا سلامت محصول حفظ شود.”
فعالان بازار تجهیزات پزشکی نیز توضیح می‌دهند که بسیاری از مواد دندانپزشکی تقلبی و غیراستاندارد توسط کولبرها و از طریق قاچاق چمدانی به کشور وارد می‌شود. با توجه به اینکه واردات این مواد برای دندان‌پزشکان و فروشندگان حاشیه سود بالایی دارد، برخی دندان‌پزشکان گاهی به‌طور شخصی واردات این مواد ارزان را از طریق کولبرها سفارش می‌دهند.
آنها توضیح می‌دهند که آنچه توسط شرکت‌ها به عنوان کالاهای اصلی و با کیفیت عالی فروخته می‌شود، حساب‌و‌کتاب دارد و به‌همین دلیل نمی‌توان کالاهای اصلی را به شکل غیرقانونی و به حجم بالا به کشور وارد کرد. بنابراین، مواد دندانپزشکی که به صورت قاچاق به ایران وارد می‌شود، در بیشتر موارد از نظر کیفیت تقلبی و غیراستاندارد می‌باشد.
صابر گوگانی، متخصص ارتودنسی و دندان‌پزشک، اعلام کرده است که برخی از پزشکان و حتی افراد، در ارتباط با سازمان‌ها و ارگان‌های متولی برای واردات مواد و تجهیزات جعلی دندانپزشکی به کشور، ذی‌نفع هستند. این افراد به صورت تبلیغات پرسروصدا و گاهاً از طریق رسانه‌های غیررسمی یا به نظر رسمی تبلیغات برای فروش این مواد قاچاق فعالیت می‌کنند و محصولات خود را از طریق سفارش‌گیری و فروش اینترنتی به مشتریان عرضه می‌کنند.
او اظهار داشته که نهادهای نظارتی باید نسبت به این تخلفات حساس‌تر باشند و گزارش‌های شخصی او درباره فروش قاچاق تجهیزات و مواد دندانپزشکی تقلبی به وزارت بهداشت تاکنون با پاسخ مناسبی همراه نشده و متولیان اظهار کرده‌اند که وزارت بهداشت موضوع را پیگیری نمی‌کند، مگر اینکه کسی که کالای تقلبی را خریده، شکایتی را ثبت کند. این در حالی است که خریدار ممکن است اصلاً متوجه تقلبی بودن کالا نشود.
مواد تقلبی
پزشکان به تأثیر طولانی‌مدت مصرف مواد تقلبی و غیراستاندارد بر سلامتی انسان اشاره نموده و بیان کرده‌اند که این مواد غیراستاندارد ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت افراد وارد کند. طبق توضیحات ارائه شده توسط فعالان در بازار خدمات دندانپزشکی، محصولات مشابه لوتینگ جی‌سی هندی، که در پانسمان دندان استفاده می‌شود، در بازار به فروش می‌رسد ولی این کالا به نام یک شرکت واقع در هند عرضه می‌شود درحالی‌که این شرکت جی‌سی هیچگونه کارخانه‌ای در هند ندارد و از اینرو این محصول به صورت صددرصد تقلبی محسوب می‌شود.
آنها اظهار می‌کنند که اگر مواد دندانپزشکی تقلبی باشد، به راحتی از دندان جدا می‌شود و بیمار مضطرب می‌شود که در صورت نیاز، برای چسباندن مجدد آن، مجبور به هزینه اضافی میلیونی، معمولاً بین ۵۰۰ هزار تا یک میلیون تومان، شود. به عنوان مثال، در فرایند ترمیم، اگر لایه محافظتی تقلبی اعمال شود، عصب دندان به سرعت از بین می‌رود. در این حالت، بیمار با هزینه ترمیم دندان (که معمولاً بین یک تا دو میلیون تومان است) مواجه است. اما پس از یک ماه، عصب دندان نیز از بین می‌رود و بیمار دوباره مجبور به پرداخت هزینه‌های بالا، از جمله عصب‌کشی و ترمیم به مبالغ بین سه تا هفت میلیون تومان، می‌شود.
فروش مواد دندانپزشکی تقلبی با قیمت بالا
فعالان این بازار همچنین اظهار می‌کنند که امر عجیب این است که برخی از مواد تقلبی در بازار با قیمت بالاتری نیز به فروش می‌رسند. این امر به دلیل نظارت کمتر وزارت بهداشت در فرآیند تأییدیه و اخذ مجوزهاست که باعث می‌شود شرکت‌هایی که واردات رسمی و اصلی دارند، نتوانند با سرعت اقدام به تولید و عرضه نمایند. برخی از شرکت‌ها ممکن است نیاز به ۱۱ مرحله تأییدیه داشته باشند و هزینه‌های زیاد و مشکلات در گمرک را تحمل کنند. از سوی دیگر، کسانی که مواد فیک و قاچاق به بازار می‌آورند، هیچ گونه اجرای مراحل فوق را ندارند. به همین دلیل، جنسی که اصل و قابل اعتماد است، در بازار به شدت کم می‌آید و در نهایت، در شرایط کمبود شدید عرضه، جنس که شرکت اصل آن را با قیمت یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان عرضه می‌کند، گاهی به صورت تقلبی با قیمت دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان نیز به فروش می‌رسد.
بررسی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که موارد مکرری از ورود قاچاقی تجهیزات پزشکی در رسانه‌ها به چشم می‌خورد. در سال‌های اخیر، حوادث مختلفی از کشف مواد اولیه و تجهیزات دندانپزشکی که به صورت قاچاق به کشور منجر شده بودند، گزارش شده است. به عنوان مثال، در ماه شهریور سال جاری، فرمانده انتظامی شهرستان ری از کشف انبار قاچاق تجهیزات دندانپزشکی به ارزش ۱۵ میلیارد تومان در خیابان فدائیان اسلام خبر داد. چند روز بعد، فرمانده انتظامی غرب استان تهران کشف محموله دستگاه‌های دندانپزشکی قاچاق به ارزش ۱۰ میلیارد تومان را گزارش کرد. همچنین در همین ماه، فرمانده انتظامی استان البرز از کشف ۶۶۳ کیلوگرم مواد اولیه کاربردی در دندانپزشکی که به صورت قاچاق وارد کشور شده بود، خبر داد.
