گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی چالش‌های وضعیت سالمندی در آینده ایران پرداخته و ابراز نگرانی نمود که سالمندی جمعیت در ایران، قبل از توسعه یافتگی، رخ خواهد داد، که در تضاد با کشورهای غربی قرار می‌گیرد.
به گزارش آیمد ۳۶۰، دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس در یک گزارش با عنوان “بررسی وضعیت سالمندی در ایران: آینده و چالش‌های آن”، آمده است که طبق برآوردهای جمعیتی، در طول ۳۰ سال آینده، ایران با بحران سالمندی مواجه خواهد شد و بیش از ۳۰ درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد.
بر اساس این گزارش، در دوره زمانی ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۵، درصد رشد جمعیت کشور، بعد از عبور از دوره بیش‌زایی دهه ۶۰، همواره در حال کاهش بوده است. سهم سالمندان نیز به جز دوره زمانی ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵، رشد دوره‌ای صعودی داشته است، از رشد منفی ۱۷ درصد در سال ۱۳۵۵ به رشد ۲۸ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که سهم جمعیت سالمند ایران در طی ۲۳ سال از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۲۱ از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت، در حالی که تغییرات مشابه در کشورهای توسعه‌یافته، در طول ۷۰ تا ۱۲۰ سال رخ می‌دهد.
گزارش ها حاکی از چالش‌های ازدواج دو تک‌فرزند با هم است
با توجه به اعلام این گزارش، یکی از عوامل اصلی تشدید مسئله سالمندی در آینده، کاهش اندازه خانواده است. بر اساس آمار سازمان ثبت احوال کشور، از کل ولادت‌هایی که در سال ۱۳۹۹ رخ داده، ۴۰ درصد از آنها مرتبه اول (فرزند اول)، ۴۰.۸ درصد مرتبه دوم (فرزند دوم)، ۱۴.۲ درصد مرتبه سوم (فرزند سوم) و ۴.۳ درصد مرتبه چهارم و بیشتر را تشکیل می‌دهد. بنابراین، در بسیاری از ازدواج‌ها، دو تک‌فرزند با هم ازدواج خواهند کرد که در آینده باید مسئولیت سرپرستی چهار پدربزرگ و مادربزرگ را بر عهده داشته باشند.
این گزارش بیان می‌کند که سالمندی جمعیت با چالش‌هایی روبرو خواهد شد، و یکی از مهمترین آنها، افزایش هزینه‌های مراقبت بهداشتی و درمانی است. در دهه‌های گذشته، ایران با بار اقتصادی بیماری‌های واگیر و عفونی مواجه بوده و بخش سلامت به پیشگیری، درمان و بازتوانی عوارض ناشی از این بیماری‌ها متمرکز شده است.
اما در دهه‌های آینده با ظهور پدیده گذار اپیدمیولوژیک، بار اقتصادی بیماری‌ها بر بیماری‌های غیرواگیر و مزمن تمرکز خواهد یافت. این وضعیت باعث می‌شود که هزینه‌های مربوط به بیماری‌ها و عوارض ناشی از آن در جمعیت سالمند ایران روند صعودی داشته باشد.
کمبود زیرساخت‌های مراقبت از سالمندان نیز یکی دیگر از چالش‌های سالمندی جمعیت است. در حال حاضر، هر ۷۰۰ سالمند در ایران تنها یک تخت مراقبت از سالمند دارد، در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته، این نسبت برابر با یک تخت برای هر ۱۸ سالمند است.
گزارش ها حاکی از ناپایداری نظام رفاهی کشور به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های سالمندی است
گزارش مرکز پژوهش‌ها به ناپایداری نظام رفاهی کشور را یکی از چالش‌های بزرگ سالمندی معرفی می‌کند. افزایش امید به زندگی در دوره بازنشستگی به همراه افزایش طول عمر متوسط، منجر به افزایش دوره دریافت مستمری در دوران سالمندی شده است. در سال ۱۳۵۸، شاغلان با میانگین حدود ۲۷ سال خدمت، بازنشسته می‌شدند و با در نظر گرفتن امید به زندگی در همان سال (۵۷.۵ سال)، میانگین ۱۱ سال حقوق بازنشستگی دریافت می‌کردند.
اما در حال حاضر، سن متوسط بازنشستگی برای مردان حدود ۵۲ سال و برای زنان حدود ۵۰ سال است. با امید به زندگی ۷۲ سال برای مردان و ۷۶ سال برای زنان، میانگین دریافت مستمری برای مردان حدود ۲۰ سال و برای زنان حدود ۲۶ سال است. این وضعیت باعث ایجاد بار مالی بر صندوق‌های بازنشستگی شده است. همچنین، نرخ رشد جمعیت در سن کار کمتر از نرخ رشد بازنشستگان (سالمندان) بوده و این ناهمواری جمعیتی، بر ناپایداری نظام‌های برپایه مزایای معین تأثیر می‌گذارد.
اگرچه اجرای اصلاحات در نظام بازنشستگی اجتناب‌ناپذیر است، اما لازم است توجه به جوانب اجتماعی و حفظ استانداردها در اصول اساسی بیمه‌های اجتماعی مانند جامعیت، کفایت، پایداری و فراگیری در اجرای اصلاحات نیز به خوبی در نظر گرفته شود.
گزارشی بیان می‌کند که سالمندی جمعیت در ایران قبل از فرآیند توسعه یافتگی رخ داده است، به عکس کشورهای غربی که ابتدا رشد و توسعه را تجربه کرده و سپس با چالش سالمندی مواجه شده‌اند. از اینرو، راهکارهایی که در این کشورها اتخاذ شده است، احتمالاً به‌طور مطلوب در ایران قابل اعمال نیست. نهادهای رفاهی در کشورهای توسعه یافته قدرت کافی برای اجرای اصلاحات در زمینه‌های مختلف بازنشستگی، سلامت و جایگاه اجتماعی را دارند تا به دوران سالمندی با کیفیت دست یابند. اما در ایران، سالمندی قبل از توسعه در حال وقوع است و به نوعی به عنوان یک مهمان غیرمنتظره در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، لازم است راهکارهایی که با شرایط ایران سازگار هستند، در دستور کار قرار گیرند.
این گزارش با تمرکز بر چالش‌های اصلی سالمندی جمعیت در سطح کشور، به مسائل مربوط به هزینه‌های سلامت و مراقبت از سالمندان اشاره می‌کند. بررسی دسترسی و بهره‌مندی سالمندان از خدمات سلامت و حمایت‌های لازم در این زمینه ضروری است. نقش دولت در ارائه خدمات اجتماعی و حمایت‌های خانوادگی می‌تواند به صورت یک نظام تأمین اجتماعی چند لایه شکل گیرد.
به‌طور نهایی، در راستای دستیابی به جامعه جوان و پویا، برنامه‌ریزی‌های لازم برای داشتن یک سالمندی سالم و تأمین نیازهای سلامت و رفاهی آنها باید انجام شود.
