به گزارش آی مد ۳۶۰ به نقل از ایرنا، آموزش و پرورش در دوران کودکی و دوران مدرسه نقش حیاتی در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای افراد دارد. طی این دوران، اخلاقیات، منش و مهارت‌های زندگی آموخته می‌شوند و در انسان نهادینه می‌گردند. بنابراین، مدرسه جایی است که به طور جدی باید به آموزش مهارت‌های زندگی سالم، ارتباطات اجتماعی و مراقبت از خود و دیگران توجه کند.
دکتر ابراهیم سحرخیز، کارشناس آموزش و پرورش و معاون اسبق این وزارتخانه، در گفت‌وگو با پژوهشگران ایرنا اظهار داشت: “اگرچه مطالب مربوط به سلامت و محیط زیست در متون کتب درسی وجود دارد، اما مهمترین نکته این است که این مطالب منجر به تغییر رفتار و باورها شوند.” در این دوران از زندگی، کودکان باید یاد بگیرند که چگونه از سلامت خود و دیگران مراقبت کنند، تغذیه سالم داشته باشند، خلاق و انعطاف پذیر باشند، مهربانی نشان دهند و به حقوق مردم احترام بگذارند.
در حقیقت، با وجود اینکه دانش‌آموزان حدود یک چهارم زمان روزانه خود را در مدارس می‌گذرانند، اما مدارس هنوز به طور کامل نقش آموزش زندگی و مهارت‌های زندگی سالم را به عهده نگرفته‌اند. به طور کلی، مدارس در ایران همچنان به عنوان مکانی برای درس خواندن و آموختن محدود شده‌اند و به طور کافی به آموزش زندگی و مهارت‌های زندگی سالم توجه نمی‌کنند.
به عبارت دیگر، تأکید باید بر ضرورت ارتقای محتوای آموزشی مدارس با تمرکز بر مباحث سلامت و محیط زیست بوده و در عین حال این مفاهیم باید به نحوی طراحی شوند که به تغییر رفتار و باورهای دانش‌آموزان منجر شوند. این رویکرد می‌تواند در شکل‌دهی به آینده شغلی، عاطفی، جسمی و روانی افراد تأثیرگذار باشد.
آموزش‌های شب امتحانی:
چالش‌ها و نقصان‌های آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس ایران: به گزارش آی مد ۳۶۰، در حالی که محتوای کتب درسی در ایران تغییر کرده است، اما تغییر رفتار و اعمال به اصول بهداشتی و احترام به محیط زیست در دانش‌آموزان به صورت قابل مشاهده‌ای مشاهده نمی‌شود. این بار همچنان بر دوش دانش‌آموزان در قالب امتحانات، آزمون‌های ورود به دانشگاه و حفظ مطالب برای قبولی در امتحانات مدارس قرار دارد. عمده دروس مدارس فقط در راستای شب امتحانی به کار می‌روند. اگر آموزش‌های مدارس در همه زمینه‌ها منجر به تغییر باور و رفتار دانش‌آموزان می‌گشت، نتایج آن را در جامعه مشاهده می‌کردیم، اما این اتفاق رخ نمی‌دهد.
یکی از کارشناسان آموزش و پرورش تأکید می‌کند: آموزش‌ها منجر به تغییر رفتار می‌شود که باید به صورت عملی و با مشارکت فعال دانش‌آموزان و والدین صورت گیرد. اگر هدف آموزش تغییر رفتار و یادگیری مهارت‌های زندگی باشد و معلمان هم از این هدف پشتیبانی کنند، آنگاه تغییر اتفاق می‌افتد. در غیر این صورت، هر چقدر که مباحث بهداشتی و محیط زیست را در کتب درسی اضافه کنیم، بی‌ثمر خواهد بود.
در این راستا، دکتر سحرخیز، کارشناس آموزش و پرورش، بیان می‌کند: برخی مباحث بهداشتی، مانند بهداشت جسمی و حتی روانی، ممکن است در کتب درسی وجود داشته باشد، اما در بسیاری از مباحث مانند آموزش بهداشت جنسی و بلوغ، خلل‌های جدی وجود دارد و به دلایل فرهنگی، حجاب و حیا یا عوامل دیگر، این مباحث از دانش‌آموزان پنهان می‌شوند.
نکته‌ای که باید مدنظر قرار گیرد، این است که در مدارس، زمان و منابع کافی برای آموزش مهارت‌های زندگی وجود ندارد. در تمام سطوح آموزش، بهترین زمان‌ها به ریاضی و علوم تجربی اختصاص داده می‌شود و زمان‌هایی که بازخورد آموزشی نمی‌دهند، برای مباحث پرورشی و مهارت‌های زندگی استفاده می‌شود.
معاون سابق وزارت آموزش و پرورش می‌گوید: اولویت‌های آموزشی و پرورشی در مدارس ایران به درستی تعیین نشده است. بسیاری از مباحث مهم زندگی، که باید جزو محتوای درسی باشند، به حاشیه رانده شده‌اند، و بسیاری از مباحثی که باید در حاشیه باشند، به عنوان محتوای اصلی وجود دارند.
وی بیان می‌کند: برای بهداشت، چه جسمی و چه روانی، باید در مدارس مربیان بهداشت داشته باشیم و به طور مثال به ازای هر ۳۶ دانش‌آموز، یک مربی یا نگهبان بهداشت در نظر گرفته شود. در مدارس نیاز به مشاور تربیتی و تحصیلی است تا دانش‌آموزان بتوانند مسائل و مشکلات جسمی و روانی خود را با او مطرح کنند. باید در مدارس معاون پرورشی وجود داشته باشد، اما در بسیاری از مدارس این نیروها به تعداد کافی وجود ندارند یا اصلاً وجود ندارند، که به نوعی مصداقی از نابرابری و بی‌عدالتی است.
سحرخیز ادامه می‌دهد: مشاور باید در تمام سال‌های تحصیلی در کنار دانش‌آموزان حضور داشته باشد. ممکن است دانش‌آموز در معرض خطر و مشکلات جدی قرار بگیرد و باید کسی در مدرسه باشد که بچه‌ها به او اعتماد کنند و مسائل و مشکلاتشان را با او به اشتراک بگذارند.
کارشناس آموزش و پرورش می‌گوید: وقتی در مدارس مشاور و مربی یا نگهبان بهداشت بر اساس تعداد دانش‌آموزان وجود داشته باشند، باید برای آن‌ها برنامه‌های مناسبی تدوین شود، اما متأسفانه این نیروها و چنین برنامه‌هایی در اکثر مدارس کشور وجود ندارد.
نقد و بررسی وضعیت آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس ایران
در حوزه آموزش و پرورش در ایران، وضعیت آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس به خوبی ارزیابی نشده است. در حالی که سند آموزش و پرورش بر تأکید بر آموزش مهارت‌های زندگی، رفتار سالم، تعاملات اجتماعی و اقتصادی، رشد عاطفی و عقلانی در تمام سطوح تحصیلی اشاره دارد، اما به این اصول هنوز به طور کامل پایبندی نشده است.
فرشید رضایی، رئیس اداره آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، اعلام کرده است که در حال حاضر اطلاعات کافی درباره توجه مدارس به مهارت‌های زندگی و سلامت وجود ندارد و برای دادن پاسخ دقیق به این سوال نیاز به تحقیق و تحلیل دقیق تر است. به همین منظور، چندین پژوهشگر در حال بررسی محتوای آموزشی مدارس هستند تا ببینند آیا آموزش‌ها متناسب با سن دانش‌آموزان است و آیا تمام جنبه‌های سلامت در کتب آموزشی مورد توجه قرار گرفته است یا خیر.
بیانات دکتر نسترن کشاورز محمدی، متخصص ارتقای سلامت و مشاور سازمان بهداشت جهانی، نیز تأکید دارد که در مدارس ایران سابقه طولانی در زمینه آموزش بهداشت وجود دارد، اما معمولاً توجه به مسائل بهداشتی بیشتر بر روی کمیت تمرکز داشته است و کیفیت یادگیری مورد توجه نبوده است. او از تجربه استرالیا نیز نمونه‌های موفقی از برنامه‌های آموزشی مهارت‌های زندگی و سلامت در مدارس می‌آورد. در استرالیا، به جای اینکه محیط زیست به صورت جداگانه آموزش داده شود، مدارس به طور کلی به محیط زیست سالم اهمیت می‌دهند و بر اساس آن عمل می‌کنند.
در سیستم آموزشی استرالیا، توجه به محیط زیست در تمام ارکان مدارس حائز اهمیت است. برای ایجاد رفتار دوستانه با محیط زیست، از سیستم‌های تشویقی مختلف استفاده می‌شود. به عنوان مثال، به دانش‌آموزان کارت‌هایی داده می‌شود و هر بار که زباله خود را در مدرسه نریزند یا جمع‌آوری کنند، امتیاز می‌گیرند. امتیازها هفتگی جمع‌آوری شده و کلاسی که بیشترین امتیاز را کسب کند، برنده می‌شود.
با توجه به مثال استرالیا، مشخص است که آموزش و احترام به محیط زیست در مدارس باید به صورت جامع و علمی باشد. باید به یاد داشت که دانش‌آموزان در سن مدرسه نیازمند رویکردی مناسب برای یادگیری و عملکرد بهداشتی هستند. از این رو، برنامه‌ها و محتوای آموزشی باید به گونه‌ای طراحی شوند که توانایی دانش‌آموزان را برای توجه به مسائل بهداشتی و حفاظت از محیط زیست تقویت کنند.
دکتر کشاورز محمدی نیز در مثال دیگری اشاره می‌کند که در حین نوشتن پایان‌نامه‌اش در استرالیا، دختر چهار ساله‌اش به او هشدار داد که چرا از هر دو طرف کاغذ استفاده نمی‌کند و به مصرف بیش از حد می‌پردازد. این نشان می‌دهد که از سنین کم، کودکان در محیطی آموزشی مناسب قرار می‌گیرند که اهمیت حفظ محیط زیست را درک و عملیات خود را با توجه به آن تنظیم می‌کنند.
در نتیجه، لازم است مدارس در ایران به مهارت‌های زندگی و سلامت در طراحی برنامه‌های آموزشی خود افزوده و رویکردی علمی و جامع در این زمینه را رعایت کنند. ضروری است تا محتواهای آموزشی مدارس بر اساس سن و قابلیت دست‌یابی دانش‌آموزان، بهداشت جسمی و روانی، تعاملات اجتماعی و اقتصادی، و همچنین محیط زیست را در بر بگیرد.
عدم تطابق آموزش مهارت‌های زندگی و سلامت در مدارس ایران با الگوی استرالیا
در این گزارش، مقایسه‌ای بین آموزش مهارت‌های زندگی و سلامت در مدارس ایران و الگوی استرالیا ارائه می‌شود.
به طور کلی، مشاهده می‌شود که در مدارس ایران عملکرد ضعیفی در ارائه آموزش بهداشت، محیط زیست و مهارت‌های زندگی وجود دارد و همچنین ارتباط میان آموزش‌های مدرسه و رفتار در جامعه نیز ناکام می‌ماند.
در استرالیا، توجه به بهداشت و محیط زیست در مدارس به شکل جدی‌تری انجام می‌شود و ارتباط بین آموزش‌ها و رفتارهای سالم در جامعه به خوبی برقرار است. این نشان می‌دهد که آموزش‌های مدرسه می‌توانند به تغییر رفتار دانش‌آموزان منجر شوند.
در تحلیل گزارش، عدم تطابق بین آموزش‌های سلامت و محیط زیست در مدارس ایران و الگوی استرالیا مورد توجه قرار گرفته است. در مدارس ایران، آموزش‌ها به صورت سطحی و بی‌ارتباط با رفتارهای عملی و واقعی دانش‌آموزان ارائه می‌شوند. این ضعف در آموزش باعث می‌شود که دانش‌آموزان نتوانند رفتارهای سالم را در جامعه به درستی رعایت کنند.
از دیگر عوامل مؤثر در شکل‌گیری رفتارهای دانش‌آموزان، نقش والدین، جامعه و رسانه‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفته است. فقط اتکا به مدرسه برای تربیت رفتارهای سالم کافی نیست و نیاز به تعامل و همکاری با سایر عوامل تربیتی موجود در جامعه است.
توصیه‌ها: بر اساس یافته‌های این گزارش، توصیه‌های زیر ارائه می‌شود:
- بهبود کیفیت آموزش‌های بهداشت، محیط زیست و مهارت‌های زندگی در مدارس ایران و تأمین ارتباط بیشتر بین آموزش‌ها و رفتارهای عملی در جامعه.
- افزایش نقش والدین، جامعه و رسانه‌ها در تربیت رفتارهای سالم و ایجاد فضای حمایتی برای رعایت بهداشت و محیط زیست.
- ارتقای همکاری و تعامل بین مدارس، سازمان‌های بهداشتی و سایر نهادهای ذی‌ربط در ارائه آموزش‌های سلامت و محیط زیست.
- ارائه آموزش‌های مهارت زندگی با تأکید بر تحلیل و کاربرد عملی دانش در زندگی روزمره دانش‌آموزان.
با اجرای این توصیه‌ها، امکان بهبود آموزش‌ها و رفتارهای سالم در مدارس ایران و ایجاد ارتباط مثبت بین آموزش و عملکرد در جامعه فراهم می‌شود.
بی توجهی به آموزش مهارت‌های زندگی و عواقب آن
در این گزارش، مشکلات ناشی از بی توجهی به آموزش مهارت‌های زندگی و عدم ارتباط آن با رفتارها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مسئله باعث فاصله زیادی بین دانش و عمل در زندگی روزمره می‌شود. حتی اگر دانش فرد وجود داشته باشد، برای انجام آن نیازمند امکانات مناسب هم هستیم. عواقب بی‌توجهی به آموزش و رفتارهای سالم شامل بروز زودهنگام بیماری‌ها، رفتارهای نادرست و خطرناک، مرگ و میر و کاهش بهره‌وری اقتصادی نیروی کار است.
برای انجام هر رفتار سالم، سه شرط لازم است. ابتدا باید آگاهی لازم درباره رفتار سالم را داشته باشیم. سپس برای انجام آن رفتار، انگیزه و اراده داشته باشیمو در نهایت، باید توانایی لازم را برای عمل به آن داشته باشیم.
خانواده باید منابع مالی مناسبی داشته باشد تا بتواند غذای سالم را برای فرزندان خود تأمین کند. همچنین، در دسترس بودن و وجود مواد غذایی سالم نیز امری حائز اهمیت است.
در جامعه، رعایت رفتارهای سالم ممکن است سختی‌هایی داشته باشد. اغلب افراد تمایل دارند کارهای آسان را انجام دهند و در ایران، مصرف غذای آماده و فست فود رایج است. این موضوع مشکلی است که در جامعه به وجود آمده و رفتار سالم به عنوان یکی از کارهای سخت تر در نظر گرفته می‌شود. برای دانش‌آموزان در مدارس، سختی دارد تا در مقابل بوفه‌هایی که غذاهای ناسالم ارائه می‌دهند، رفتار سالم را رعایت کنند. این به دلیل عدم وجود غذای سالم در بوفه‌های مدارس است.
با توجه به مشکلات مطرح شده، ضرورت توجه به آموزش مهارت‌های زندگی و ارتباط آن با رفتارهای سالم بیشتر احساس می‌شود. اقداماتی مانند افزایش آگاهی و آموزش در مدارس، تأمین منابع مالی برای خانواده‌ها و ارائه محیط‌های سالم و قابل دسترس برای همه افراد می‌تواند بهبود رفتارهای سالم در جامعه را به همراه داشته باشد.
